مراسم برف چال و حکومت مقتدرانه زنان در مازندران - لیسون

همانطور که در بالا گفتیم، ایران سرزمینی با قدمت دیرینه است و سنت ها و آیین و رسوم های خاص مربوط به خودش را در سراسر این مرز و بوم دارا می باشد. برف چال یکی از این سنت های قدیمی ایران است که در گویش مازندرانی به آن ورف چال هم گفته می گردد.

جالب است بدانید که این آیین ریشه ای تاریخی و مذهبی در ایران دارد و پیشینه آن به دوره آل بویه در طبرستان باز می گردد.

در حال حاضر این آییین در در منطقه اسک وش شهرستان لاریجان برگزار می گردد و مردم این منطقه بسیار به آن احترام می گذارند.

ساکنان این منطقه شمالی ایران از جمله اهالی روستای آب اسک، نیاک و … گرد هم می آیند و در روزی تعیین از فصل بهار، بقایای برف های زمستانی را از کوهستان برداشته و در جایی تعیین در دامنه کوه دماوند انبار می کنند مراسم برف چال تعاون و همکمک روستاییان این منطقه را نشان می دهد و به کینه ها و کدورت هایی که بین خودشان است انتها می دهند. این مراسم موجب تامین آب مورد نیاز دامداری در تابستان می گردد و از این رو به رونق دامداری در منطقه نیز کمک می نماید.

مختصری از تاریخ مراسم برف چال در مازندران

اگر در مورد تاریخچه مراسم برف چال در مازندران بخواهیم صحبت کنیم اینطور بیان می گردد تمامی اهالی این منطقه بپرسید نام سید ولی عارف و زاهدی که در قرن نهم هجری زندگی می کرده نیز بر سر زبان می آورند. اهالی این منطقه بر این باورند که این فرد از طریق نیاکان خود به امام حسن عسگری مرتبط است و پیشینه اعتقادی و پشتوانه مذهبی سنت برف چال به کرامات وی بازمی گردد. مردم منطقه روستای اسک در گذشته شغل اصلیشان دامداری بوده و به دنبال مکانی برای کندن گودال و ذخبر برف بودند تا مشکل نبود چشمه های آب را برای خودشان برطرف کنند. با توجه به این که منطقه اسک کوهستانی است مردم آن برای کندن گودال با مشکل روبرو بودند تا این روزی فردی رهگذر از این منطقه رد می گردد و مشکل را از آن ها می پرسد. وی با توجه به شناختی که از این منطقه داشته نیاز با نوک عصای خودش مکانی را نشان می دهد که آن جا را برای کندن گودال نیز انتخاب کنند. وی در ازای این کار هر ساله به هنگام ریختن برف در این گودال، با قربانی کردن گوسفند به شرکت گنندگان در مراسم غذا بدهید و اهالی روستای نیاک را به نان و پنیر و عسل به هنگام صبحانه مهمان کنید. از آن روز، مردم این اتفاق را به عنوان کرامت و معجزه ای از طرف رهگذر که سید حسن ولی نام داشته نیز می پذیرند.

نکته ای که در مورد این منطقه وجود دارد این است که مردم بسیار به این مراسم اعتقاد دارد و هر ساله نذرهای زیادی را در مراسم برف چال در مازندران انجام می دهند.

زن شاهی یا مادرشاهی در مازندران

یکی از مسائلی که در مورد مراسم برف چال در مازندران وجود دارد آن است که آن ها بر این باورند که حضور زنان در این مراسم سبب حرمت شکنی می گردد و تا روز برف چال در سال آینده اتفاقات ناگواری گریبان زنان حاضر در این مراسم را خواهد گرفت از همین رو در این مراسم شما هیچ زنی شرکت نمی کنند! این موضوع احتمالا باعث می گردد که در این لحظه احساسات ناخوشایندی به سمتتان آمده باشد اما باید بدانید که زنان این روستا در پس از عدم حضور دست روی دست نگذاشتند و تصمیم گرفتند که در آن ریاست روستا بدست بگیرند و اقتدار زنانه را در مقابل مردان روستا نشان دهند.

از همین رو زنان این روستا یک روز مانده به مراسم برف چال در مازندران به شور می نشینند و یک نفر را به عنوان حاکم آن سال انتخاب می کنند تا بر مسند حکومت تکیه بزند. حاکم تعیین شده، حاآمی خوانده می گردد و روز قبل از اجرای مراسم از مقام خود اطلاع پیدا می نماید. ویژگی های زنی که انتخاب می گردد عبارتند از:

تسلط در رهبری، قدرت در مدیریت، کم رو و خجالتی نبودن، با سر و زبان بودن، کاردانی، وقار و سیاستمداری، قدرت بیان و استدلال قوی، با کمالات و هنر، اقتدار و لیاقت، نیکوکاری و دینداری و زیبایی

از جمله وظایف زنی در قرار است حاکم این روستا در مازندران بشوند به ترتیب زیر می باشد:

راهبری گروه، گزینش بازیگران نقش های آیینی، تعیین تکالیف و وظایف بازیگران هر نقش در شرایط متفاوت، تعیین زمان و ترتیب ایفای نقش سایر بازیگران

مراسم از این قرار است که در فرمانروا در آن روز در خانه می ماند و زنان روستا با پایکوبی و پایکوبی و ظاهری آراسته به منزل وی می روند و آنقدر به نواختن ادامه م یدهند که او پا از خانه بیرون بگذراد و سپس او را به محل برگزاری مراسم می برند. در گذشته تخت مدوری برای حاکم وجود داشته که در وسط تختگاه قرار داشته است. در طی این مراسم حکومت نیمروزی آب اسک به دست زنان می افتد و آنها بلافاصله پس از خروج مردان، روسری از سر بر می دارند، لباس های شاد می پوشند و خود را می آرایند و به راستی بر آب اسک حکومت می کنند.

این مراسم پس از خروج مردان روستا آغاز می گردد و در طول مدت زمان اجرای آن هیچ مردی حق ندارد در مراسم زن شاهی روستا شرکت کنند چه بومی و چه غیر بومی! به استثنای مردان بیمار و ناتوان که به شرط عدم حضور در مقابل تراس و پنجره می توانند در خانه بمانند. البته حضور این مردان نیز شامل جریمه ای می گردد که خانواده او می پردازند؛ جریمه ای که بیشتر خوراک است.

تنها کافی است که مردی در این مراسم دیده گردد تا به دستور حاکم همه زنان روستا برای دستگیری او اقدام گردد. زنان مجازند هرگونه مجازاتی را برای مرد خاطی در نظر بگیرند؛ برخی اوقات به کتک زدن قانع می شوند و گاهی هم فرد باید به امر حاکم به پایکوبی درآید و یا حتا او را سوار بر الاغ بدون پالان کرده و هو می کنند. شاید فکر کنید شوخی است اما روزی یک دست فروش از همه جا بی خبر وارد این روستا می گردد و زنان تمامی اجناس وی را توقیف می کنند و پس از یک کتک حسابی او را به درون یک طویله انداختند تا زمانی که مردان روستا بیایند و وی را آزاد کنند.

زمانی که رسم زن شاهی به انتها می رسد حاکم با تمام زنان حاضر در مراسم روبوسی می نماید و آن را تشویق به زنده نگه داشتن این سنت می نماید. پس از مراسم زنان به خانه بزرگ فامیل می روند و ناهار را در کنار هم میل می کنند. ساعاتی بعد تقریبا نزدیک به عصر مردان به روستا باز می گردند و هیچگونه استقبالی از آن ها نمی گردد.

مراسم برف چال در مازندران

مراسم برف چال به این ترتیب که از مردان روستا از 7 سال تا 70 سال باید ساعت 8:30 تا 9 صبح نسبت به ترک روستا اقدام کنند. آن ها باید به لایروبی گودال برف چال و همچنین تمیز کردن جاده ناصری نیز بپردازند. در گذشته مردان روستا به همراه حیوانات باری به سمت اجرای این مراسم می رفتند. گودال هایی که برای چال کردن برف ها مردان این روستا می کنند دارای قطری بین 7 متر تا عمق 10 متر می باشد و در برخی از موارد قطر آن ها بین 10 متر تا عمق 12 متر می باشد. دیوار سنگ چین شده پیرامون گودال را فرا گرفته که قطر آن به 1 متر می رسد. دیواره های گودال نیز سنگ چین شده اند.

همه مردان این روستا شرکت در این مراسم را وظیفه خودشان می دانند و اعتقاد دارند که در این مراسم برداشتن برف و ریختن آن در گودال تا بعد روستا را از اتفاقات بد مصون می دارند. با رسیدن به برف چال همه، از کوچک تا بزرگ، از جوان تا پیر برف بر می دارند و در چاله می ریزند. البته این کار آن قدرها هم راحت نیست. آنها باید با بیل و دیلم یخ ها را خرد کنند، به دوش بکشند و به گودال بیندازند. پس از این که گودال ها پر شد مردم این روستا نماز جماعت برپا می کنند. بعد از نماز غذاهای نذری که همراه خودشان آورده بودند را به رسم هر سال می خورند و پس از صرف غذا حدود ساعت های 1 به سمت روستا رهسپار می گردد. بیشتر مردم راستا را با اتومبیل طی می کنند و عده کمی نیز به بازگشت از راستا قدیمی تن می دهند.