نقش عادل فردوسی پور و تاج در دوقطبی پرسپولیس - سپاهان - لیسون

فارغ از حساسیت هایی که این بازی از لحاظ فنی و جدولی دارد، اما این تقابل یک نام پرمعنی را هم یدک می کشد: ال کلاسیکو! لقبی که در دنیا به تقابل حساس تیم های بارسلونا و رئال مادرید داده شده، ولی هر کشور صاحب فوتبالی برای خودش یکی از این تقابل های ال کلاسیکوگونه دارد.

استقلالی ها، رقیب دیرینه پرسپولیس، از اینکه به تقابل پرسپولیس- سپاهان عنوان ال کلاسیکو داده گردد، چندان راضی نیستند و دل خوشی ندارند. آن ها (شاید به درستی) همچنان اعتقاد دارند دربی تهران، کلاسیک ترین تقابلی است که تاریخ فوتبال ایران به خود دیده و نباید ضلع سومی برای این رقابت دیرینه تراشید.

باوجوداین، اسم ال کلاسیکو، رفته رفته روی تقابل تیم های پرسپولیس و سپاهان نشست و حالا بسیار پرمصرف تر از روز های نخست، در رسانه ها تکرار می گردد. کسی به طور دقیق و تعیین به خاطر ندارد چرا و از کی به این رویارویی ال کلاسیکو گفته شده، ولی نشانه های دقیقی وجود دارد که می تواند پاسخ مناسبی برای این پرسش دیرینه باشد؛ پرسشی که می تواند چرایی تولد قطب سوم فوتبال در ایران را توجیه کند.

صفایی فراهانی، بلاژویچ و عادل فردوسی پور!

به ظاهر این سه اسامی که نامشان ذکر شده نمی توانند نقش مستقیمی در تولد ال کلاسیکو ایران داشته باشند، ولی با کنار هم چیدن اتفاقاتی که در دو دهه قبل اتفاق افتاده می توان ارتباط این سه نفر با پدیده ال کلاسیکو ایرانی را تعیین کرد.

اواخر دهه 70 و اوایل دهه 80 شمسی، فدراسیون فوتبال که آن روز ها مردی به نام صفایی فراهانی را در رأس می دید، دست به اصلاح ساختاری زد و زمینه را فراهم کرد تا فوتبال ایران از دو قطبی پرسپولیس- استقلال خارج گردد. صفایی فراهانی با برنامه ریزی مدون، چارتی را به وجود آورد که در آن نقشه ای دقیق برای رشد و توسعه فوتبال ایران در شهرستان ها گنجانده شده بود. او قصد داشت فوتبال را از انحصار تهران در بیاورد و به استعداد فوتبالی در سراسر کشور توجه کند. امری که نهایتا در آن پیروز شد و چند تیم شهرستانی بالاخره توانستند به سلطه استقلال و پرسپولیس خاتمه دهند.

در چنین ساختاری حضور میروسلاو بلاژویچ هم مزید بر علت شد؛ سرمربی خوش فکر وقتِ تیم ملی برخلاف مربیان قبلی که گویی به صورت سهمیه بندی از بین دو تیم استقلال و پرسپولیس، برای تیم ملی بازیکن دعوت می کردند، دست به تابوشکنی زد و بازیکنان برجسته تیم های شهرستانی را به تیم ملی فراخواند؛ امری که در رشد و بهبود کیفیت فوتبال در دیگر تیم ها یاری زیادی کرد.

البته که نمی گردد دوباره در همان بازه زمانی به راحتی از تأثیر برنامه 90 و عادل فردوسی پور عبور کرد. او با برنامه اش کاری کرد تا فوتبالِ تیم های شهرستانی بیش ازپیش دیده گردد؛ پخش خلاصه بازی تیم ها، مصاحبه های بعدی از بازی و البته زیر ذره بین بردن اتفاقات داوری، رفته رفته کاری کرد تا باعث گردد، توجه به تیم های شهرستانی بیشتر گردد و دست کم در خصوص داوری، این شائبه کم رنگ تر گردد که سر تیم های شهرستانی را به راحتی می برند!

در چنین فضایی دو تیم شهرستانی به خوبی از فرصتی که در اختیارشان قرار گذاشته شده بود استفاده کردند: فولاد و سپاهان. این دو در لیگ برتر به قدرت رسیدند و آغاز به خط ونشان کشیدن برای تیم های تهرانی، به ویژه پرسپولیس و استقلال کردند. در این میان البته شرایط سپاهان متمایزتر هم بود، چون آن ها بر خلاف فولاد، تیم متمول تری بودند و قاعدتا زمینه رشد بیشتر در فوتبال حرفه ای را داشتند. نتیجه کاری که اتفاقات بالا درپی داشت، قهرمان شدن سپاهان در دومین دوره لیگ برتر بود! این نکته که دوره نخست لیگ برتر را پرسپولیس قهرمان شد، گوشه ذهن داشته باشید.

مهدی تاج و محمدرضا ساکت

عامل رشد تیم های شهرستانی به ویژه سپاهان در اوایل دهه 80 شرح داده شد، ولی برای تولد ال کلاسیکو احتیاج به محرک ثانویه بود.

قبل از پرداختن به این بخش ابتدا احتیاج است گریزی مختصر به لو کلاسیک فرانسه زد. ال کلاسیکوی فرانسوی ها را دو تیم پاری سن ژرمن و مارسی برگزار می نمایند و دقیقا آن تقابل هم مثل تقابل پرسپولیس- سپاهان، قدمت چندانی ندارد. در فرانسه، در دهه های گذشته، پاری سن ژرمن چندان تیم قدرتمندی محسوب نمی شد. با این حال بعد از آنکه شبکه تلویزیونی کانال پلوس اسپانسر این باشگاه شد، رفته رفته در رسانه های فرانسه که تحت نفوذ این شبکه تلویزیونی بودند، خبر از تقابل مهم پاری سن ژرمن و مارسی داده شد. کم کم، آن قدر اتفاقات این بازی برجسته شد که از این ملاقات به عنوان لو کلاسیک یاد شد.

حالا برگردیم به ایرانِ دو دهه قبل. سپاهان، تیمی که قبل از تولد لیگ برتر قدرت چندانی در فوتبال ایران محسوب نمی گردد، در دومین دوره به عنوان قهرمانی رسید. تولد دوباره این باشگاه در فوتبال ایران، مصادف شده بود با همکاری دو چهره تأثیرگذار در این باشگاه: مهدی تاج و محمد رضا ساکت. این دو که ارتباط بسیار حسنه ای با لایه های قدرت در فدارسیون فوتبال داشتند رفته رفته به قدرت سپاهان افزودند و از امکانات فراهم شده به نفع این باشگاه استفاده کردند.

در این گیرودار، اما نکته مهم تری هم رقم خورد: مدیرمسئولی مهدی تاج در یکی از رسانه های معتبر ورزشی. آن روز ها دنیا فوتبال با مدیرمسئولی مهدی تاج، سبکی نو را در قالب روزنامه نگاری ایران پدید آورده بود. سبکی که آگاهانه به سمت برجسته کردن تیم های شهرستانی رفت. طبیعی بود که در آن برهه زمانی و به واسطه حضور مهدی تاج، در کنار توجه به سایر تیم های شهرستانی، به تیم سپاهان نگاه ویژه تری گردد و تیتر های مرتبط با این باشگاه، روی جلد برود.

البته که برای پدیدآمدن ضلع سوم در فوتبال ایران، احتیاج به تشکیل یک دوقطبی مجزا هم بود. دو قطبی ای که به طرز عجیبی قطعاتش در یک پازل کنار هم چیده شد. همان طور که در بالا عنوان شد، پرسپولیس اولین دوره لیگ برتر را به نام خودش زد و قهرمان شد. در دومین دوره، اما سپاهان از راه رسید و تا هفته های خاتمهی برای قهرمان شدن در لیگ با پرسپولیس می جنگید. این تقابل در زمین فوتبال و توجه رسانه ای بیرون از زمین فوتبال، آهسته آهسته سپاهان را روبه روی پرسپولیس قرار داد. انگار دیگر همه چیز مهیا شده بود تا ال کلاسیکو وارد ادبیات رسانه ای گردد.

استقلال خارج از گود!

دو قطبی پرسپولیس و سپاهان، آن روز ها به یک عامل دیگر هم گره خورده بود: ضعف استقلال. در دومین دوره رقابت های لیگ برتر، سرمربیگری استقلال بر عهده یک مربی آلمانی بود. تیم آبی پوش در آن دوره از رقابت های لیگ برتر اصلا حال و روز خوشی نداشت. برخلاف پرسپولیس که برای قهرمانی می جنگید، استقلال شانسی برای رقابت با تیم های برتر آن دوره از لیگ برتر نداشت و به واسطه همان توجه رسانه ای، رفته رفته تقابل پرسپولیس- سپاهان زیر ذره بین نهاده شد تا بعد از دربی تهران، دو قطبی جدیدی شکل بگیرد. دو قطبی ای که اتفاقا این بار یک قطبش تیمی از شهرستان بود.

قدرت دریافت سپاهان در اوایل دهه 80 بی دلیل نبود؛ آن ها علاوه بر نفع بردن از تغییرات ساختاری در فدراسیون فوتبال ایران، متمول هم بودند و با قدرتی که در رسانه به دست آورده بودند، تمامی ابزار لازم برای به قدرت رسیدن در لیگ را به دست آوردند. برای آن ها شاید ساختن دوگانگی تقابل با پرسپولیس احتیاج بود تا علاوه بر داشتن نیروی لازم برای بازی کردن مقابل این تیم در زمین فوتبال، خارج از زمین هم توانی به نسبت برابر داشته باشد.

از آب معدنی تا غش کردن داور!

سپاهان در فوتبال ایران به قدرت رسید، ولی هنوز به فکت های بیشتری احتیاج بود تا جدال با پرسپولیس برایش تبدیل به ال کلاسیکو گردد. جدالی که اتفاقا به خوبی از پس آن برآمدند و در این عرصه، رسانه ها هم یاری شایانی کردند. ابتدا باید به قدرت فوتبالی دو تیم رجوع کرد؛ این دو با شش و پنج قهرمانی در لیگ برتر، پرافتخارترین تیم های تاریخ لیگ برتر محسوب می شوند. پس اگر فقط قرار باشد تاریخ فوتبال ایران از لیگ برتر مرور گردد و مورد توجه قرار بگیرد، کلاسیک تر از این بازی وجود ندارد.

البته که مثل هر تقابل حساس دیگری در دنیای فوتبال، ال کلاسیکو ایران هم برای زنده ماندن احتیاج به جنجال و چالش داشت؛ چیزی شبیه به اتفاقات به یادماندنی که با مرورش هر یک از طرفداران دو تیم تحریک شوند. دست بر قضا، در این زمینه هم ال کلاسیکوی ایرانی پر از اتفاقات عجیب وغریب است. کورشدن چشم سرباز احمدی، گل قهرمانی سپهر حیدری بعد از شش، هفت دقیقه وقت اضافه و قهرمانی پرسپولیس مقابل سپاهان، داستان بطری های آب معدنی عجیب و غریب و شکل دریافت واژه غش کردن داور، در کنار زدوخورد های گاه و بیگاه تماشاگران دو تیم روی سکو، همگی دست به دست هم داد تا این بازی از لحاظ اتفاقات جنجالی هم دست کمی از دیگر تقابل سنتی در فوتبال ایران نداشته باشد. دست کم انگار در لیگ برتر ایران، این موضوع دیگر جا افتاده که اگر هریک از این دو تیم بخواهند قهرمان شوند، ابتدا باید از سد رقیب بگذرند.

چرا استقلال- سپاهان، ال کلاسیکو نشد؟

این یکی هم از آن دست پرسش هایی است که گه گاهی مخاطبان فوتبال باید از خودشان بپرسند؟ چطور است که سپاهانی ها پرسپولیس را به عنوان رقیب اصلی می بینند و عمده چالش ها را با این تیم داشته اند و نه استقلال؟ این موضوع ریشه در دو مورد دارد؛ اولی همان است که ابتدای مطلب عنوان شد: درست در همان روز هایی که سپاهان به قدرت رسیده بود و رسانه ها احتیاج به برجسته کردن اتفاق مهمی داشتند، این پرسپولیس بود که در کورس قهرمانی با سپاهان نهاده شده بود و استقلال به واسطه ضعف سرمربی وقتش شانسی برای واردشدن به چرخه تازه فوتبال ایران نداشت.

البته که بعد ها سپاهان- استقلال هم می توانست تبدیل به یک دو قطبی گردد و جای تقابل پرسپولیس- سپاهان را بگیرد، ولی حضور سرمربی نام آشنایی مانع از این رخداد شد. امیر قلعه نویی، پیروز ترین سرمربی لیگ برتر تا به حال، سهم زیادی در پیروزیت های سپاهان در لیگ برتر دارد و چند قهرمانی این تیم را رقم زده است. نشستن قلعه نویی، به عنوان یکی از شناخته شده ترین چهره های استقلال روی نیمکت سپاهان، به جای برجسته کردن تقابل استقلال- سپاهان، به آتش اختلافات سپاهان- پرسپولیس دمید! این موضوع ریشه در رقابت دیرینه قلعه نویی با پرسپولیسی ها داشت که این رقابت وارد چرخه تقابل پرسپولیس و سپاهان هم شد. پس برای دومین بار و به طور قطعی تری، ال کلاسیکو به پرسپولیس- سپاهان رسید تا استقلال از چرخه رقابت برای تشکیل یک دو قطبی دیگر دور بماند.