واکاوی ایده و برنامه اعزام محصل و دانشجو به خارج - لیسون

به گزارش خبرنگاران، هادی خانیکی در همایش از مدارس نوین تا دانشگاه در ایران که امروز در پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی برگزار گردید، ایده اعزام محصل و دانشجو به خارج از کشور و نیز وارد کردن استاد به داخل را ایده کهن و گره خورده با اندیشه پیشرفت توصیف کرد و گفت: بعد از شکست ایران در دو جنگ با روسیه، عقب ماندگی آموزش، به عنوان علت عقب ماندگی در توسعه عنوان شد و راه چاره این بود که محصل به خارج از کشور اعزام کنیم.

وی ادامه داد: این بحث که چرا دانشجویانی که به خارج از کشور می روند، باز نمی گردند نیز مسئله جدیدی نیست و همچون دیگر مسائل توسعه، مسئله ای بی زمان و بی مکان است.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی اضافه نمود: اولین موضوعی که در اعزام دانشجو در دوران قاجار مطرح شد، اندیشه های جبرانی عباس میرزا بود؛ به عبارتی به دنبال شکل گیری نظام جدید آموزشی، پنج مسئله دنبال می گردد.

رئیس کرسی ارتباطات علم و فناوری یونسکو ادامه داد: این مسائل آشنایی با آموزش ها و فناوری های نظامی، نظم بخشی به نظام مالیات، ترجمه کتب، تأسیس چاپخانه و چاپ روزنامه و اعزام محصلان برای تحصیل به اروپا بوده است.

خانیکی با اشاره به اینکه در زمان عباس میرزا دو اعزام انجام شده، شرح داد: اولین اعزام بنا بود تا ذیل مذاکرات و عهدنامه با فرانسه و در جهت تحکیم بندی های دیپلماتیک انجام گیرد که ناموفق بود؛ در آن موقع فتحعلی شاه با ژنرال گاردان فرانسوی مذاکراتی برقرار کردند و قرار بود که گاردان یکی از شاهزادگان را به دربار بفرستد و در طرف فرانسوی نیز این اندیشه وجود داشت که گسترش نفوذ دنبال گردد. با این حال با تیره شدن روابط ناپلئون و فتحعلی شاه، این اعزام عملی نشد.

وی ادامه داد: دو سال بعد از بسته شدن پیمان دوستی با انگلستان، عباس میرزا با سفیر انگلیس مذاکره کرد و قرار شد تا دو نفر به انگلیس اعزام شوند. این دو نفر محمدکاظم پسر نقاش باشی و میرزابابا معروف به حاجی بابا پسر یکی از افسران بودند که این مورد دوم به طب تجربی روی آورد. همچنین پسر نقاش باشی که برای یادگیری نقاشی به انگلستان اعزام شده بود، بعداً فوت کرد. در این اعزام افراد سن بالایی داشتند و به زبان فارسی هم چندان مسلط نبودند.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی اظهار کرد: در سال 1815 میلادی گروه دوم شامل 5 نفر اعزام شدند که مهمترین آنها میرزا صالح شیرازی بود. او بعدها به ایران می آید و به تقلید از روزنامه غربی اولین روزنامه یعنی کاغذ اخبار را تأسیس می نماید. او همچنین چاپخانه را به ایران آورد و اولین کسی است که با یک فرد خارجی وصلت کرد.

خانیکی، مشیرالدوله را یکی دیگر از این پنج نفر نام برد و شرح داد: او نخستین هیأت وزیران را تشکیل داد و در حالی که کاغذسازی خوانده بود، بعدها در اداره پست استخدام شد.

وی یادآور شد: در دوران محمد شاه دسته سوم اعزام شدند و دسته چهارم نیز در دوران ناصرالدین شاه و متأثر از اصلاحات امیرکبیر 42 نفر بودند که به فرانسه اعزام شدند.

استاد دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: دسته پنجم بعد از مشروطه و در سال 1290 شمسی اعزام شدند. در حالی که شرط اعزام آنها (30 نفر) این بود که پدر و مادر توانایی تأمین مخارج تحصیل آنها را نداشته باشند، سنشان بالای 15 سال باشد و به وسیله آزمون در این اعزام شرکت نمایند.

خانیکی در انتها گفت: آخرین دوره منظم اعزام در دوران رضاشاه (سال 1308) صورت گرفت. از آن موقع به بعد ظرف 6 سال مجموع 640 نفر به خارج از کشور اعزام شدند که تعهد خدمت دو برابر زمان تحصیل داشتند. از چهره های شاخص این اعزام ها می توان به مهدی آذر، دکتر بازرگان، خلیل ملکی و عبدالله ریاضی اشاره نمود.