حرکات سریع چشم، چه چیزهایی را از ما پنهان می نمایند؟ - لیسون

ساکاد: پرکارترین حرکت بدن انسان

حرکت ساکاد (Saccade)، به پرش های کوتاه و سریع چشم گفته می گردد که ما را از یک نقطهٔ دید به نقطه ای دیگر راهنمایی می نماید. این حرکات بدون آگاهی ما و با سرعتی باورنکردنی انجام می شوند؛ طوری که در هر ساعت بیداری، حدود 10 هزار بار تکرار می شوند. ساکاد ها به ما یاری می نمایند تا صحنه های پیچیده را اسکن کنیم، نوشته بخوانیم، یا خطرات را سریع تشخیص دهیم. اما این حرکات می توانند درک ما از حرکت اجسام خارجی را نیز محدود نمایند. چرا؟ چون وقتی چشم در حال حرکت سریع است، برای لحظه ای کوتاه، سیستم بینایی، تصویری که روی شبکیه می افتد را نادیده می گیرد. این پدیده به نام حذف ساکادیک (Saccadic Omission) شناخته می گردد، و نوعی مکانیسم عصبی است برای جلوگیری از گیج شدن مغز از تصویرهای محو و ناپایدار.

پژوهش تازه چه چیزی را آشکار کرد؟

در پژوهشی که به تازگی در نشریهٔ Nature Communications منتشر شده، تیمی از دانشمندان به سرپرستی دکتر مارتین رولفس (Martin Rolfs) از دانشگاه هومبولت برلین، سعی نموده اند رابطهٔ میان سرعت ساکاد و توانایی درک حرکت را آنالیز نمایند. آن ها با استفاده از ویدئوهای بسیار سریع، الگوهای حرکتی اجسام را طوری طراحی کردند که با مسیر معمول ساکادها هم راستا یا متفاوت باشند. شرکت نمایندگان در این پژوهش می بایست اجسام متحرک را تشخیص دهند. یافتهٔ مهم آن بود که اگر حرکت جسم با حرکت ساکاد هماهنگ باشد، مغز تمایل دارد آن جسم را نبیند - گویی که با چشم در حال حرکت، آن جسم پنهان می گردد. یعنی محدودیت های دیداری انسان فقط به ویژگی های نوری یا عصبی شبکیه مربوط نمی شوند، بلکه حرکات خود چشم هم نقش اساسی در مشخص آنچه می بینیم ایفا می نمایند.

وقتی چشم و مغز هماهنگ ولی ناقص اند

تیم پژوهشی می گوید بینایی انسان، برخلاف تصور رایج، چیزی ساکن و منفعل نیست. چشم ما به طور دائم در حال حرکت است و مغز نیز باید میان انبوهی از تصاویر ناپایدار، آنچه مهم است را انتخاب کند. در واقع، ما دنیا را نه آن طور که هست، بلکه آن طور که سیستم بینایی و حرکات چشمی مان اجازه می دهند، می بینیم. هماهنگی دقیق میان سیستم حرکتی و حسی در چشم، همان چیزی است که کارایی دیداری ما را مشخص می نماید. این هماهنگی در بیشتر افراد به صورت ناخودآگاه انجام می گردد، اما سرعت و الگوی ساکادها در افراد مختلف فرق دارد. شاید به همین علت است که برخی افراد می توانند حرکات بسیار سریع را بهتر از دیگران تشخیص دهند، و این شاید علتی باشد برای فزونی برخی ورزشکاران یا شکارچیان در تماشا اجسام تند.

جمع بندی

در یک نگاه کلی می توان گفت توانایی ما برای تماشا اجسام متحرکِ سریع، تنها به حساسیت شبکیه یا سرعت پردازش مغز محدود نیست. حرکات ساکادیک چشم، به عنوان پرشتاب ترین حرکات بدن، نقشی پنهان ولی مشخص نماینده در شکل گیری ادراک ما دارند. اگر حرکات یک جسم با ریتم و جهت ساکاد هماهنگ باشد، مغز به طور پیش فرض آن را نادیده می گیرد؛ حتی اگر آن جسم مستقیماً در میدان دید ما باشد. این پژوهش نگاه ما را به سازوکار بینایی انسان تغییر می دهد و اهمیت تعامل میان حرکت و ادراک را برجسته می نماید.

اگر چیزی را نمی بینید، شاید نه به خاطر تاریکی، بلکه به خاطر سرعت خودتان باشد

ما تصور می کنیم آنچه می بینیم نتیجهٔ ساده ای از نور، چشم و مغز است؛ اما این تحقیق نشان می دهد که حتی خود حرکت های چشم، می توانند باعث حذف بخش هایی از دنیا از دید ما شوند. در دنیایی که به سرعت در حال حرکت است، شاید کلید درک بهتر واقعیت، کاهش سرعت حرکات درونی ما باشد، نه فقط بالا بردن کیفیت تصویر بیرونی.

❓ سؤالات رایج (FAQ)

1. ساکاد (Saccade) دقیقاً چیست؟

ساکاد به حرکات سریع و ناگهانی چشم گفته می گردد که در هر ثانیه چندین بار رخ می دهند و نگاه را از یک نقطه به نقطه ای دیگر راهنمایی می نمایند.

2. حذف ساکادیک یعنی چه؟

مغز هنگام حرکات ساکاد، تصاویر محو یا ناپایدار را از ورودی بصری حذف می نماید، تا ادراک بینایی ثابت بماند. این پدیده را حذف ساکادیک (Saccadic Omission) می نامند.

3. چرا برخی اجسام سریع را نمی توان دید؟

اگر مسیر حرکت یک جسم شبیه به مسیر ساکاد چشم باشد، سیستم بینایی ممکن است آن را به طور ناخودآگاه نادیده بگیرد.

4. آیا همهٔ افراد توانایی برابر در تماشا اجسام سریع دارند؟

خیر. تفاوت در سرعت و الگوی حرکات ساکادیک می تواند باعث گردد برخی افراد بهتر از دیگران اجسام پرسرعت را تشخیص دهند.

5. آیا این یافته ها کاربرد عملی دارند؟

بله. درک بهتر از مکانیزم حرکات چشم می تواند در آموزش ورزشکاران، طراحی رابط های بصری، و حتی فناوری واقعیت افزوده کاربرد داشته باشد.

منبع: Nature Communications